Honderd jaar na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog pakt uitgeverij Meulenhoff uit met de eerste volledige Nederlandse vertaling van Roger Martin du Gards De Thibaults, een monumentale roman fleuve over de morele en sociale ontwikkeling van twee broers uit een katholiek bourgeoisgezin tijdens de belle époque. Een eerste deel is nu gebundeld in een fraaie pil van bijna 900 bladzijden, een even stevig tweede deel is voorzien voor volgend jaar. Beter als vriend en kunstbroeder André Gide kunnen we het niet zeggen: ‘Ik kan niets anders dan dit boek aanprijzen.’
Roger Martin du Gard
De Thibaults is al het vierde boek van Roger Martin du Gard bij Meulenhoff, die gestaag maar onverdroten aan een eerherstel van de vergeten Nobelprijswinnaar werken. In 2008 verscheen de bijzonder knappe novelle De verdrinking, een voorsmaakje op zijn onvoltooid magnum opus Luitenant-kolonel de Maumort, dat in 2009 zonder veel omhaal op de markt kwam. Een jaar later kwam de controversiële novelle over incest Afrikaans geheim daar nog bij.
Pleitbezorger van het eerste uur, Maarten ’t Hart, geeft in zijn kort maar bevlogen voorwoord bij De Thibaults drie redenen op waarom Martin du Gard minder bekend is dan Proust. Een eerste reden is dat Martin du Gard een traditioneel schrijver was, een echte realist zoals zijn grote voorbeeld Tolstoj, die weinig ophad met modernismen à la Proust en een afkeer had van mooischrijverij. Een tweede reden is de wetenschappelijke, bijna klinische benadering van mens en maatschappij: Martin du Gard schrijft inderdaad zonder franjes en is gefascineerd door de smalle grens tussen hoogstaande gedachten en duistere neigingen. Een derde en laatste reden heeft te maken met de persoon van Martin du Gard zelf: hij was buitengewoon kritisch, in eerste instantie ten aanzien van zijn eigen persoon en oeuvre. Deze kritische houding vertaalde zich onder meer in een bijna ziekelijke bescheidenheid en een hekel aan uiterlijk vertoon, maar kwam vooral voort uit een diepe behoefte om in alle eenzaamheid geconcentreerd te kunnen schrijven.
Antoine en Jacques
In 1920 vat Martin du Gard het plan op voor een romancyclus die zich uitstrekt over een periode van 40 jaar en waarin de Franse bourgeoisie in de aanloop van de Eerste Wereldoorlog wordt geschilderd. Hij koopt een huis in Clermont en trekt zich terug om te schrijven. Aan de hand van een complex fichekaartensysteem zet hij een schema op. In 1922 verschijnt het eerste deel van Les Thibault. Het is een bom die inslaat.
Het eerste deel van De Thibaults bestrijkt de jaren 1905-1914, speelt zich af in het gegoede maar gecorrumpeerde milieu van de Franse bourgeoisie en heeft als belangrijkste spelers de 2 broers Antoine en Jacques, 2 totaal uiteenlopende karakters. Antoine is 9 jaar ouder dan Jacques, een hardwerkende dokter, gewetensvol maar tegelijk lichtzinnig, zeker ten aanzien van het vrouwelijk schoon dat zijn pad kruist. Jacques droomt van een schrijverscarrière, is weerbarstig en botst constant met zijn oerconservatieve vader. De broers gaan elk hun eigen weg en raken vervreemd van elkaar, tot het moment dat vader Thibault op zijn sterfbed ligt. Na de begrafenis van de vader ontdekt Antoine een aantal documenten waaruit blijkt dat zijn vader een dubbelleven leidde. Bij het uitbreken van de oorlog trekt Antoine naar het front, terwijl Jacques zich schaart aan de zijde van de socialisten.
Du Perron bejubelde ergens het “ongeëvenaard observatievermogen” van Martin du Gard en dat vinden we zeker terug in De Thibaults, maar het is niet de enige kwaliteit van de roman. Door met korte hoofdstukken te werken – ingedeeld in efficiënte scènes en vaak met heuse cliffhangers – weet Martin du Gard er een ongelofelijke vaart in te houden. Ook zijn zeldzaam gevoel voor dialoog verleent het boek een weinig geziene zwier en souplesse, alsof het zich vanzelf laat lezen. Langzaam bouwt Martin du Gard een universum op, laat de verhaallijnen vakkundig in elkaar overlopen, maar mijdt de platgetreden intriges van andere grote familieromans. Het gaat hem over de ontwikkeling van zijn personages als mensen met een historische dimensie, op alle vlakken pat gesteld door de op uitbarsten staande oorlog.
De Thibaults ontlokte Albert Camus de volgende woorden: “Zijn werk gaat over de mens zonder andere toekomst dan zichzelf.” Wijze woorden die de essentie weergeven van het grandioze en verstrekkende antropocentrisme dat Martin du Gard tentoonspreidt. Als we van één boek kunnen zeggen dat het als een kathedraal is, dan wel van De Thibaults. Deze roman overrompelt door zijn monumentaal opzet, verfijnd vakmanschap en diepmenselijk inzicht. Het is dan ook reikhalzend uitkijken naar het vervolg.
Verschenen in: STAALKAART #26, 2014
De Thibaults, deel 1 van Roger Martin du Gard, Meulenhoff 2014, vert. door Anneke Alderlieste, 862 blz. € 49,95.
THE DREAM LIFE OF BALSO SNELL 