Zo gaat dat met cultauteurs: tijdens je leven leest geen hond je werk, maar tien jaar na je overlijden kan het niet op. De literaire goegemeente reanimeert zichzelf en zet een resem activiteiten op poten, gaande van een gedenkplaat op de gevel van je voormalige stamkroeg De Raaf en een aan je oeuvre gewijde minifocus in het magazine Deus Ex Machina tot de publicatie van een bloemlezing en jawel, een heuse biografie. Benieuwd wat Jean-Marie Henri Berckmans (1953-2008), de enige echte chroniqueur van Barakstad, Biotoop Zero en de Grauwzone, zelf zou vinden van al de herdenkingen die hem postuum te beurt vallen. Voor alle duidelijkheid: de gelijktijdige publicatie van een biografie en een best of is zeker prijzenswaardig — Berckmans mag én zal niet vergeten worden — maar roept ook vragen op: wat met het ongepubliceerde, nagelaten tekstmateriaal bijvoorbeeld? Of waar blijft nu in vredesnaam dat verzameld werk? Op het gevaar af dat de tiende overlijdensverjaardag van Berckmans alias ‘Pafke, het meest conkrete Mafke’, ‘Kromsky’, ‘Pierlala’ of ‘De Man Van Staal’ een verhaal wordt van gemiste kansen en onbenutte opportuniteiten.
‘Ik bestaat uit twee letters’ van A.H.J. Dautzenberg: een apologie van het ik
Wie wordt er nu met plezier vijftig? A.H.J Dautzenberg (1967) alvast niet, hoewel de even bejubelde als verguisde auteur
uit Tilburg naar eigen zeggen sowieso nooit zijn verjaardag viert: ‘Gefeliciteerd worden met iets waar ik niets voor heb moeten doen, dat beviel en bevalt me niet.’ Maar die halve eeuw is toch iets bijzonders en daarom houdt hij rigoureus een dagboek bij van zijn ‘jaar van Abraham’. Al was het maar om het illusieloos verzet tegen het ouder worden te onderhouden, het onafwendbare dan toch maar enigszins te bedwingen. Het resultaat is een onverbiddelijk, openhartig en veelzijdig egodocument dat een nietsontziend zelfonderzoek koppelt aan een diepgaande zoektocht naar loutering en een voor altijd verloren gewaande jeugd. Met de scherpzinnigheid, het engagement en de klare taal die zijn eerder proza kenmerken neemt Dautzenberg in Ik bestaat uit twee letters de maat van het dagboekgenre.
Lees verder ‘Ik bestaat uit twee letters’ van A.H.J. Dautzenberg: een apologie van het ik
‘Nachtpassagier’ van Maurice Pons: perfectie op de korte baan
Het is een uitdaging om Nachtpassagier (1960) van Maurice Pons (1927-2016) niet in één ruk uit te lezen, zo’n vaart zit er in deze feilloze ‘road novelle’. Dat het verhaal zich grotendeels afspeelt tijdens een nachtelijke autorit met een snelheidsduivel als chauffeur jaagt vanzelfsprekend het denderende ritme aan, maar het zijn vooral de zuinige, beheerste stijl en de krachtige, filmische beeldtaal die het lezen van dit vergeten kleinood tot een heuglijke belevenis maken. De twee jongemannen in de wagen – een Fransman en een Algerijn – zijn ten tijde van het vreselijke conflict dat hun beider landen verscheurt onvrijwillig op elkaar aangewezen. Hoewel niets hen verbindt, groeit hun wederzijds vertrouwen én hun politiek bewustzijn naarmate ze de nacht inrijden. Lees verder ‘Nachtpassagier’ van Maurice Pons: perfectie op de korte baan
‘Mijn grote appartement’ van Christian Oster: een perfect geslaagde mislukking
Het is eerder zeldzaam dat de wervende zinnen op de achterflap – bedoeld om de potentiële lezer tot aankoop te verleiden – effectief ook de waarheid vertellen. Soms koop je dan een kat in een zak. Dat is anders bij Mijn grote appartement van Christian Oster (1949). Want daar staat achterop te lezen: ‘Al in de openingszinnen van het boek is fijntjes duidelijk dat dit geen gewone roman is.’ Lees verder ‘Mijn grote appartement’ van Christian Oster: een perfect geslaagde mislukking
‘Dag van vuur’ en ‘Doem’ van Beppe Fenoglio: vuur en verdoemenis
Met de recente vertaling van Dag van vuur en Doem van Giuseppe ‘Beppe’ Fenoglio(1922-1963) zijn twee ijzersterke staaltjes literatuur uit de neorealistische stroming in het Italië van het midden van de jaren vijftig nu beschikbaar in het Nederlands. Fenoglio’s oeuvre kenmerkt zich door twee grote thema’s: enerzijds de onbarmhartige, landelijke wereld van zijn geboortestreek de Langhe en anderzijds de verzetsbeweging van de partizanen tijdens het Benito Mussolini-tijdperk. Lees verder ‘Dag van vuur’ en ‘Doem’ van Beppe Fenoglio: vuur en verdoemenis
‘Een kleine filosofie van verval’ van Emil Cioran: het elegante niets van de dingen
De Roemeens-Franse filosoof Emil Cioran (1911-1995) schreef een indrukwekkend oeuvre van ruim twee dozijn boeken bij elkaar. Voor velen blijft Précis de décomposition (1949) – het eerste boek dat hij in het Frans schreef – een absolute uitschieter. Toen Précis de décomposition uitkwam bij Gallimard beroerde het meteen de gemoederen, al bleef Ciorans publiek in het begin beperkt tot een select groepje intellectuelen, kunstenaars en andere doemdenkers. De Historische Uitgeverij brengt nu in haar reeks ‘Beschouwelijk werk’ een trefzekere vertaling van deze klassieker, met als verrassende titel Een kleine filosofie van verval. Lees verder ‘Een kleine filosofie van verval’ van Emil Cioran: het elegante niets van de dingen
Georges Perec: de wereld is een (dromen)boek
De eeuwige roem van de Franse schrijver Georges Perec (1936-1982) was al enigszins verzekerd sinds hij kort na zijn overlijden een kleine planeet naar zich vernoemd kreeg, net als een voetgangersstraat in het twintigste arrondissement van Parijs, een school en enkele bibliotheken. Maar met de recente publicatie van zijn gehele oeuvre in de
vooraanstaande Bibliothèque de la Pléiade lonkt niet minder dan het literaire heiligdom. Wie toetreedt tot het dundruk-pantheon van uitgeverij Gallimard ziet immers zijn nagenoeg goddelijke status als hedendaags klassiek auteur onomstotelijk en voorgoed bezegeld. Lees verder Georges Perec: de wereld is een (dromen)boek
‘Brieven’ van Bruno Schulz: correspondentie als totale maskerade
Deel achtentwintig in de prijzenswaardige reeks ‘Slavische cahiers’, een gezamenlijk initiatief van de Stichting Slavische Literatuur en uitgeverij Pegasus, publiceert voor het eerst in Nederlandse vertaling een fraaie selectie van de brieven van de Poolse schrijver, schilder en graficus Bruno Schulz (1892-1942). Het merendeel van Schulz’ briefwisseling ging verloren in de maalstroom van het turbulente tijdsgewricht waarin ze werd opgesteld, verstuurd en gelezen. Door de overrompelende pracht en grootsheid van het deel dat wél werd overgeleverd, kan de waarde van dat verlies pas goed worden ingeschat. De correspondentie, die zowel biografisch als literair-historisch van groot belang is, biedt een unieke kijk op een oeuvre dat nog steeds zijn gelijke niet kent. Lees verder ‘Brieven’ van Bruno Schulz: correspondentie als totale maskerade
‘Madonna met bontjas’ van Sabahattin Ali: het kritische gehalte van een liefdesverhaal
Toen de populaire in Istanboel gevestigde krant Hakikat tussen 1940 en 1941 Madonna met bontjas, de derde en laatste roman van Sabahattin Ali (1907-1948), in episodes publiceerde, gebeurde dit nagenoeg onopgemerkt. De reacties waren zacht uitgedrukt lauw te noemen. Vandaag, meer dan zeventig jaar na de verschijning van de eerste uitgave in boekvorm (1943), werden er nagenoeg een miljoen exemplaren van verkocht. Sinds 1998 waren er maar liefst vijfentachtig edities bij de Turkse uitgever YKY, de laatste nog in maart 2017. Volgens de uitgever werd driekwart van dat miljoen exemplaren verkocht in de voorbije drie jaar, dus ongeveer sinds het presidentschap van Recep Tayyip Erdogan in 2014. Ter vergelijking: van Orhan Pamuks jongste boek gingen er in Turkije ‘slechts’ 231.000 over de toonbank. Het uitzonderlijke succes van Madonna met bontjas lanceerde een hele reeks recente vertalingen. Zo verscheen een gloednieuwe Engelse vertaling begin vorig jaar in de prestigieuze reeks Penguin Classics en zorgde schrijver Erdal Balci onlangs voor een knappe Nederlandse vertaling. Hoe kunnen we de commerciële triomftocht van deze klassieker verklaren? Lees verder ‘Madonna met bontjas’ van Sabahattin Ali: het kritische gehalte van een liefdesverhaal
‘De ontscheping’ van Jean Raspail: promotie voor een racistische cultroman
Le camp des saints van Jean Raspail (1925) ging in Frankrijk alleen al ruim honderdtwintigduizend keer over de toonbank. Deze door zijn vermeend racisme beruchte roman uit 1973 verscheen als Het legerkamp der heiligen voor het eerst in Nederlandse vertaling in mei 2015 bij uitgeverij Egmont, het boekenbedrijf van Vlaams Belang. Exact een jaar later bracht de Groningse uitgeverij De Blauwe Tijger diezelfde vertaling uit onder de titel De ontscheping. Het prestigieuze Schwob-programma van het Nederlands Letterenfonds nam kort nadien deze editie op in zijn nieuwe selectie van 10 vergeten klassiekers. Een verrassende keuze, want niet alleen de kwaliteit van de vertaling doet de wenkbrauwen fronsen, maar ook de ideologische achtergrond waaruit deze editie voortkomt. Maar wat maakt nu dat deze befaamde roman vierenveertig jaar na zijn eerste verschijning nog steeds controverse oproept? Waarom is het een rechtse cultroman? En hoe groot is de verleiding om De ontscheping als racistisch te bestempelen? Lees verder ‘De ontscheping’ van Jean Raspail: promotie voor een racistische cultroman
